Jan Matejko (1838 - 1893), Święty Mikołaj (rysunek do ikonostasu w cerkwi św. Norberta w Krakowie), 1888

ołówek, papier; 28 x 19 cm;
sygn. monogramem wiązanym i dat. l. d.: "JM / 8/3 888 rp";
opisany l. d.: "[?] Beaci / 30/6 888 rp." (tuszem)

Proweniencja:
kolekcja prywatna, Austria

Obraz reprodukowany:
Tarnowski S., Matejko , Księgarnia Spółki Wydawniczej Polskiej, Kraków 1897, str. 374 (il. cz.-b.).

Literatura:
Gorzkowski M., Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu , Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 1993.

Po raz pierwszy w ofercie aukcyjnej unikatowy rysunek mistrza Matejki, reprodukowany w XIX-wiecznej publikacji o artyście.
Przedstawienie świętego Mikołaja zostało wykonane z myślą o cerkwi św. Norberta (obecnie Podwyższenia Krzyża Świętego) w Krakowie. Murowany ikonostas w świątyni został zaprojektowany przez Tadeusza Stryjeńskiego, ikony - Jana Matejkę, a wykonaniem zajął się Władysław Rossowski. Marian Gorzkowski w swoim dzienniku wspominał powstawanie projektów: „dnia 23 lutego kupiłem nowy blok do rysunków i doręczyłem Matejce; był jeszcze chory, leżał w łóżku, ale na widok ołówków i papieru zaraz do pracy zabrał się. Przypomniawszy sobie, że oglądając wraz ze mną uprzednio cerkiew ruską św. Norberta, obiecał dać wzory świętych do malowania ikonostasu, do tej prac teraz przystąpił. Podczas choroby narysował ślicznego Chrystusa w bizantyjskim stylu, potem Apostołów, wreszcie Zwiastowanie NP Maryi. Rysując te pomysły do ruskiej cerkwi w Krakowie, przypomniał sobie ulubione zarazem projekta dotyczące katedry na Wawelu […]”. Co więcej, szesnaście szkiców ołówkiem, stanowiących pomysły do obrazów ikonostasu do cerkwi św. Norberta, Matejko przeznaczył na sprzedaż, z którego dochód miał być przeznaczony na pomoc prześladowanym unitom.
Święty Mikołaj szczególnie czczony był na Rusi i to pod jego wezwaniem powstało wiele pięknych monasterów i soborów. Na ikonie wykonanej przez Matejkę biskup Miry trzyma w dłoniach jabłka. Jest to nawiązanie do jednej z legend mówiącej o uratowaniu trzech dziewcząt od prostytucji, mającej zapewnić im pieniądze na posag. W ikonografii trzy sakiewki ze złotem podarowane kobietom przez Mikołaja, zastąpiono najpierw kulami, a później złotymi jabłkami. W przedstawieniu zwracają uwagę także bogato zdobione atrybuty władzy biskupiej obrządku greckokatolickiego.
Modelunek światłocieniowy, pewnie prowadzone linie, wyraziste rysy twarzy i misternych zdobień, czynią z tej pracy znaczący kolekcjonerski nabytek. Dodatkowo, w ostatnim czasie datowane rysunki Matejki z lat 80. XIX w. nie były dostępne na komercyjnym runku aukcyjnym. Co szczególnie interesujące, dodatkowe opisy na pracy, w tym rozczytane jako zdrobnienie imienia Beaty, pozwala domniemywać, że rysunek mógł być prezentem dla młodszej córki artysty. Omawiana kompozycja daje możliwość uzupełnienia kolekcji prac malarza, a dzięki obecności w literaturze przedmiotu, ma także szczególną wartość historyczną i artystyczną.