ORDRE DE BATAILLE z 20 lipca 1919 r. Departament I Ministerstwa Spraw Wojskowych. Niebywały i unikatowy dokument o charakterze tajnym. Oddawał stan organizacyjny wojska polskiego w trakcie wojny polsko-bolszewickiej. Ustały już walki na froncie polsko-ukraińskim, w starciach z bolszewikami nastał swoisty stan zawieszenia, a Front Wielkopolski był w stanie pogotowia, jako że w każdej chwili mogło dojść do ofensywy niemieckiej mającej na celu ponowne zawojowanie Wielkopolski i pozostałych ziem zaboru pruskiego. Ten czas wytchnienia intensywnie wykorzystywano na dalsze prace nad organizacją wojska. Dokument jest szczególny z tego powodu, że dowodzi wyjątkowej sprawności polskich sztabowców.
Jak wynika z informacji na okładce ten ordynek zawiera informacje na temat struktury organizacyjnej Ministerstwa Spraw Wojskowych i podległych mu Dowództw Okręgów Generalnych: Warszawa, Lublin, Kielce, Łódź, Kraków, Lwów. Nie ujęto Frontu Wielkopolskiego mającego własny Ordre de Bataille z 19.II.1919. Nie znalazły się też kresowe formacje: Front Galicyjsko-Wołyński, Front Poleski, Front Litewsko-Białoruski i Front Południowo-Zachodni. Należy sądzić, że MSWoj., opracował dla nich osobne Ordre de Bataille.
Dokument opatrzony był specjalnym regulaminem korzystania. Złożony mógł być tylko u dowódcy i szefa sztabu, którzy osobiście decydowali, kto miał z niego korzystać – wyłącznie na miejscu. Oznaczony oczywiście jako ściśle tajny. Wydrukowano go dwa razy po 70 egzemplarzy z numeracją w kolorze czerwonym, bądź zielonym. Ten z zielonym numerem ewidencyjnym miał służyć do nanoszenia zmian w jednostce, do której został przysłany i po ich naniesieniu miał zostać zwrócony do wydziału operacyjnego MSWoj. Czerwony miał zostać natychmiast zniszczony po nadejściu kolejnego zaktualizowanego ordynku. Takowy był gotowy 18 sierpnia 1919 r. Jak widać, jego czas przydatku organizacyjnego był wyjątkowo krótki. Kolejny był aktualny właśnie od 18 sierpnia 1919 do 25 kwietnia 1920. Zbiegł się z ofensywą polską na Kijów, bowiem sztabowcy musieli mieć najświeższe dane o stanie armii przy planowaniu operacji. Ten egzemplarz akurat się zachował. Jest na stanie Instytutu J. Piłsudskiego w Nowym Jorku.
Natomiast egzemplarza tu i teraz prezentowanego mimo szczegółowej kwerendy nie udało się nigdzie odnaleźć. Ani w zbiorach publicznych, ani prywatnych. Nie ma również informacji, aby kiedykolwiek pojawił się w obrocie antykwarycznym. Jest unikatem. Co spowodowało, że ocalał? Pozostanie to już chyba w sferze spekulacji. Zgodnie z instrukcją należało go natychmiast zniszczyć po nadejściu zaktualizowanego, a w protokole każdorazowo to zniszczenie podpisem stwierdzić.
Te 70+70 egzemplarzy, czyli po dwa egzemplarze, pamiętając o numerze ewidencyjnym w kolorze zielonym i osobno w kolorze czerwonym wysyłano specjalnymi kurierami do 58 adresatów. Musieli oni pokwitować odbiór własnoręcznie na każdym egzemplarzu. Prezentowany ma numer ewidencyjny czerwony oznaczony jako 14. Odbiór podpisał (nieczytelnie) szef Wydziału Operacyjnego MS Woj. Był jednym z 11 przekazanych na jego ręce. Nosiły one numery od 11 do 15 i od 65 do 70. Jako takie miały one charakter zapasowy. Numery od 43 do 48 dostały Dowództwa Okręgów Generalnych: Warszawa, Lublin, Kielce, Kraków, Łódź, Lwów. Nr 52 poszedł do Frontu Galicyjsko-Wołyńskiego, nr 53 do Frontu Poleskiego, nr 54 do Frontu Litewsko-Białoruskiego, a nr 57 poszedł do Frontu Wielkopolskiego, który miał własny Ordre de Bataille z 19.II.1919.
Całość jest podzielona na 7 osobnych tek-załączników. Wszystkie mają powtórzony na okładce numer 14, czyli czerwony numer ewidencyjny. Na każdej jest podane czego dotyczy. Pierwsza: Ministerstwa Spraw Wojskowych. Mieści się w niej mapa podziału na D.O.G., czyli wymienione poprzednie 6. Druga: jednostki i inne instytucje i przedsiębiorstwa podporządkowane MSWoj. Od batalionu morskiego formowanego w Modlinie po fabrykę wełny strzelniczej. Trzecia: Uzupełnienie do poszerzającego się D.O.G. Lwów.
Teka załączników nr 2 poświęcona jest D.O.G. Warszawa. Zawiera na osobnych planszach 1 i 8 dywizję piechoty, też na osobnych planszach 1 i 2 brygady kawalerii. Kolejna mapa pokazująca terytorium D.O.G. Warszawa z dyslokacją oddziałów i zakładów. Szósta ostatecznie całość podporządkowanych D.O.G. Warszawa jednostek i zakładów. Razem 6 sztuk.
Według tego samego klucza opracowywana była zawartość kolejnych teczek-załączników w D.O.G. Lublin, czyli trzeciej, pomieszczony jest ordynek 3 i 9 dywizji piechoty, oraz 3 brygady jazdy. Jest również mapa okręgu z dyslokacją jednostek i zakładów, oraz graficzne przedstawienie wszystkich jednostek i zakładów podporządkowanych D.O.G. Lublin.
W czwartej dotyczącej D.O.G. Kielce jest ordynek 2 i 7 dywizji piechoty, 5 brygady jazdy. Pozostałe plansze jak wyżej. W piątej dotyczącej D.O.G. Łódź pomieszczono ordynek 4 i 10 dywizji piechoty. Pozostałe jak wyżej. Szósta, czyli D.O.G. Kraków, pokazuje ordynek 4 brygady jazdy, 1 brygady górskiej i 6 dywizji. Pozostałe z granicami D.O.G. Kraków oraz jednostkami i zakładami – podobne do poprzednich. Siódma, czyli D.O.G. Lwów zawiera ordynek 6 dywizji, mapę okręgu i wyliczenie jednostek oraz dodatkową planszę uzupełniającą – wyjaśniono, że jest w trakcie roboty.
Łącznie we wszystkich tekach załączników jest 33
plansz + 1, bowiem na spodzie teki ogólnej wyklejono mapę pokazującą dyslokację
oddziałów zapasowych wszystkich rodzajów broni. Wym. od 230x380 do
500x650 mm. Część z nich posiada złożenie atlasowe.
Wszystkie w nienagannym stanie. Teka zbiorcza w twardej płóciennej oprawie
(pofalowania, częściowa utratą białej farby na literach, luźne dolne skrzydełko),
wym. teki: 290x380 mm. Unikat.
