НАРИСИ 3 ІСТОРІЇ УКРАЇНИ, ВИПУСК IV, Проф. М. Н. ПЕТРОВСЬКИЙ ДОКТОР ІСТОРИЧНИХ НАУК (1940)

ИЗВОЛЬНА ВІЙНА УКРАЇНСЬКОГО НАРОДУ проти ГНІТУ ШЛЯХЕТСЬКОЇ ПОЛЬЩІ І ПРИЄДНАННЯ УКРАЇНИ ДО РОСІЇ (1648--1654)

КИЇВ, ВИДАВНИЦТВО АКАДЕМІЇ НАУК УРСР 1940.

ESEJE Z HISTORII UKRAINY, prof. M. N. PETROVSKY DOKTOR NAUK HISTORYCZNYCH, WOJNA WYZWOLNICZA NARODU UKRAIŃSKIEGO PRZECIWKO UCISKOWI SZLACHECKIEJ POLSKI ORAZ DOSTĘP UKRAINY DO ROSJI (1648-1654), WYDAWNICTWO  AKADEMII NAUK URSR 1940, KIJÓW, s. 268, wym. 15 x 22, oprawa twarda wydawnicza, wypłowiała, skasowane pieczęcie biblioteczne. 

z przedmowy: 

"Wojna wyzwoleńcza narodu ukraińskiego przeciwko uciskowi szlacheckiej Polski, która trwała od 1648 do 1654 roku, jest jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Ukrainy. Od drugiej połowy XVI wieku nasilił się atak Polski szlacheckiej na Ukrainę. Wcześniej zdobyła Galicję i Podole, a także zachodnią część Wołynia. Po unii lubelskiej w 1569 r. reszta Wołynia, Podlasia, Ziemi Bracławskiej, Kijowa z Podniprowem znalazła się pod władzą Polski. Na początku XVII wieku Polska szlachecka podbiła również Czernihów. W ten sposób prawie wszystkie ziemie Ukrainy znalazły się pod jarzmem Polski. Ucisk szlachty polskiej i magnackiej wywierał presję na wszystkie dziedziny życia narodu ukraińskiego, zagrażając nawet jego istnieniu. Unia Lubelska w 1569 r., uchwała sejmu polskiego o podziale ziemi dla szlachty i magnatów szlacheckich za Białym Kościołem w 1590 r., unia religijna w Brześciu w 1596 r., komisje żytomierska i rastawska w 1617 i 1619 r., traktat kurukowski w 1625 r., zakaz posiadania wyższych szkół ukraińskich w 1635 r., budowa Twierdzy Kodak w 1635 r. „ordynacja” 1638 r., odbudowa Kodaka W 1639 r. to główne etapy tego ataku szlacheckiej Polski na Ukrainę.

Nasz wielki, miłujący wolność naród ukraiński nie był posłuszny agresorowi, który uciskał go społeczno-ekonomicznie, narodowo i religijnie, lecz prowadził z nim okrutną, nieprzejednaną walkę. Od końca XVI wieku na Ukrainie wybuchła seria krwawych powstań przeciwko okupantowi arystokratycznej Polski. Najważniejsze z nich to: powstanie z lat 1594-1596 pod dowództwem Grigorija Łobody, Seweryna Naliwajka, Matwija Szauły, powstanie z 1630 roku pod dowództwem Tarasa Fedorowicza, zniszczenie twierdzy Kodak zbudowanej przez rząd polski w 1635 roku przez Zaporożców pod wodzą Iwana Sułymy, powstanie z lat 1637-1638 pod wodzą Pawła Butoma, Jakow Ostryanin i Dmytro Guney.

Rząd polski, w wyniku przewagi, często liczebnej, dobrze uzbrojonej armii, brutalnie stłumił ten bunt. W walce z narodem ukraińskim umiejętnie wykorzystywał sprzeczności klasowe między szlachtą ukraińską, szlachtą kozacką i bogatymi Kozakami z jednej strony a kozakami pospolitymi z drugiej, przyciągając na swoją stronę zdrajców narodu ukraińskiego – część szlachty, szlachty kozackiej i bogatych Kozaków.

Ale naród ukraiński walczył nie tylko o wyzwolenie z ucisku szlacheckiej Polski. W tej walce widzimy inny moment, który jest ściśle spleciony z tą walką wyzwoleńczą i tworzy jeden obraz - spontaniczne pragnienie zjednoczenia narodu ukraińskiego z wielkim braterskim narodem rosyjskim, przede wszystkim w walce ze wspólnym wrogiem polskiej szlachty. Wcześniejsza historia narodów ukraińskiego i rosyjskiego (a także białoruskiego) była wspólna, ich religia była wspólna, ich język i kultura były bliskie. Mieli wreszcie wspólnego wroga – szlachecką Polskę, która w tamtym czasie zagrażała istnieniu tych bratnich narodów. Więzy między narodami ukraińskimi i rosyjskimi są obecnie coraz silniejsze. Przesiedlenia ludności z Ukrainy do Rosji, wspólna walka ze wspólnymi wrogami, więzi kulturowe są dziś coraz bardziej nasilone. Jako nieunikniona konsekwencja i nieunikniona logiczna kontynuacja. To właśnie rosną aspiracje narodu ukraińskiego w tym czasie do zjednoczenia z narodem rosyjskim. Głównymi krokami w tym kierunku są rokowania posłów Izajasza Kopyńskiego w Moskwie w 1622 r., rokowania tam posła Iowa Boreckiego w 1625 r., plany Kozaków w latach 1630, 1632, 1637-1638.

Cały proces historyczny, cała historia Ukrainy, z nieuniknionym następstwem logicznym, doprowadziła do wojny wyzwoleńczej narodu ukraińskiego, do przystąpienia Ukrainy do Rosji, do zjednoczenia z braterskim narodem rosyjskim. W całej swojej dotychczasowej historii iw czasie wojny wyzwoleńczej 1648-1654 narody ukraiński i rosyjski naciskały na swoje kręgi przywódcze w kierunku tego zjednoczenia.

Walka narodu ukraińskiego z uciskiem arystokratycznej Polski wymagała wysiłku wszystkich jego sił. To była ciężka, krwawa walka z silnym, dobrze uzbrojonym, silnym wrogiem. Trzeba pamiętać, że Polska szlachecka była wówczas jednym z najsilniejszych państw w Europie. Wojna wyzwoleńcza lat 1648-1654 zadała Polsce druzgocący cios. Wojna ta, jak również powstanie narodu rosyjskiego przeciwko interwencjonistom polsko-szlacheckim w Rosji w 1612 r., odegrały według K. Marksa 1 główną rolę w upadku państwa polsko-szlacheckiego. [...]

Historia wojny wyzwoleńczej narodu ukraińskiego 1648-1654, jak żaden inny okres w dziejach starożytnej Ukrainy, jest bogata zarówno w źródła drukowane, jak i niedrukowane. Badacz tamtych czasów ma do dyspozycji ogromną liczbę źródeł o najróżniejszym charakterze i pochodzeniu. Tutaj widzimy siłę materiałów i filmów dokumentalnych, wspomnień, pamiętników itp. Traktuje o tych wydarzeniach i szereg kronik. Wiele oryginalnych niedrukowanych materiałów jest przechowywanych w różnych archiwach, zbiorach rękopisów bibliotek itp. Wśród tych zbiorów na pierwszym miejscu znajdują się zasoby Archiwum Państwowego „Epoki Feudalsko-Pańszczyźnianej” w Moskwie. Tam w takich zbiorach jak „Stolbcy Malorossiyskogo prikaza”, „Stolbtsy Sibirskogo prikaza”, „Stolbtsy Belgorodskogo stola”, a także w funduszu „Dela Polskie” i innych znajdujemy duże niedrukowane archiwum - materiał źródłowy do historii wojny wyzwoleńczej. W zasobach archiwum akt starożytnych w Kijowie znajduje się wiele niedrukowanych źródeł..."