pastel, jasnoszary papier z filigranem TIZIAN
sygn. l.d.: Ignacy Witkiewicz | 1930 III | (T.E) P + empedete
p.g. numer (ołówkiem): 687
Obraz posiada ekspertyzę dr Anny Żakiewicz z listopada 2022 r.
Typ E zakładał „dowolną interpretację psychologiczną według intuicji Firmy“, co w praktyce oznaczało portrety kobiet o wyróżniającej się urodzie oraz takie, które artyście się podobały. Nie można zaprzeczyć, że Jadwiga Truskolaska (1904-2003) odznaczała się niebanalną urodą zarówno w wieku 26 lat, kiedy Witkacy wykonał jej portret, jak zresztą i w wieku późniejszym, o czym świadczy jej fotografia ze zbiorów rodzinnych (obok). Jadwiga Truskolaska była absolwentką matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie nauczycielką tego przedmiotu w liceum w Jaśle, skąd pochodziła, a także mieszkała wraz z mężem Zdzisławem (1899-1949), malarzem pozostającym w swej twórczości pod wpływem Witkacego. Podobnie jak artysta, oboje należeli do towarzyskiego kręgu Jana Leszczyńskiego, filozofa, profesora UJ, którego rodzinny majątek znajdował się w Tarnowcu koło Jasła. Z kilku wzmianek w listach Witkacego do żony wynika, że artysta darzył Truskolaskiego ogromną sympatią, która zapewne obejmowała i żonę malarza. Poza jej portretem Witkacy wykonał dwa portrety Truskolaskiego (w styczniu i w maju 1929), nazywał go swoim „uczniem“, a nawet zaprosił do wspólnego zamieszkania (5 kwietnia 1929 roku) w zakopiańskim pensjonacie „Zośka“ prowadzonym przez jego matkę, Marię Witkiewiczową.
Poza oznaczeniem typu adnotacje na portrecie pani Truskolaskiej informują, że w dniu wykonania go Witkacy palił papierosy (P) oraz oraz wypił herbatę („empedete“ to fonetyczny zapis francuskiego un peu du thé, co oznacza „odrobina herbaty“), którą uważał za środek wzmacniający i często pokrzepiał się nią przed seansem portretowym lub w jego trakcie.
Portret pochodzi z kolekcji Jana Leszczyńskiego, do roku 1991 był zdeponowany w Muzeum Narodowym w Krakowie (nr N.D. 5235). Uczestniczył też w wystawie w MNK w 1980 roku.
Wizerunek Jadwigi Truskolaskiej wyróżnia nietypowe tło – zarysowane niemal jednolicie żółtym pastelem, nieznacznie wzmocnione wokół głowy modelki, za którą artysta umieścił jej cień. Nawiązuje to do eksperymentów Witkacego ze światłem w okresie młodzieńczym (przed 1914 rokiem), później to zjawisko należy do rzadkości.
Za ekspertyzą dr Anny Żakiewicz
Obraz wystawiany, wymieniany i reprodukowany w:
– Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939. Malarstwo – fotografia – rysunek – Firma Portretowa. W czterdziestą rocznicę śmierci artysty, teksty Mieczysław Porębski et al., MN w Krakowie, II 1980, poz. kat. 255;
– Kalendarz Bumar 1985, repr. barwna II;
– Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939. Katalog dzieł malarskich, oprac. I. Jakimowicz przy współpracy A. Żakiewicz, MN w Warszawie, 1990, poz. I 1205;
– S.I. Witkiewicz, Listy do żony (1928-1931), oprac. J. Degler, Warszawa 2007, s. 53, 85, 97, 107, 111, 270, 340.
Stanisław Ignacy Witkiewicz (Warszawa 1885 - Jeziory na Wołyniu 1939) uczył się w domu pod kierunkiem ojca, Stanisława Witkiewicza. W 1903 zdał maturę we Lwowie. W 1904 zaczął podróżować, m.in. do Wiednia, Włoch, Monachium, Paryża, Londynu. W latach 1904-1910 odbywał studia w ASP w Krakowie u prof. Józefa Mehoffera, przerywane okresami nauki u Władysława Ślewińskiego. W 1914 wyjechał z ekspedycją Bronisława Malinowskiego do Australii, stamtąd zaś wprost do Petersburga, gdzie po wybuchu I wojny światowej zaciągnął się do wojska rosyjskiego. W Rosji był świadkiem rewolucji bolszewickiej.
Po powrocie do kraju w 1918 został członkiem grupy „Formiści", z którą wystawiał w latach 1918-1922. W malarstwie tego okresu był najbliższy wcielenia w życie własnej teorii Czystej Formy, sformułowanej w czasie wojny (stosowała się ona również do dramatu). Obok Leona Chwistka był głównym teoretykiem ugrupowania. Po 1924 działał jako jednoosobowa „Firma Portretowa S. I. Witkiewicz’’ wykonująca portrety na zamówienie. Jednocześnie kontynuował twórczość literacką (dramaty, powieści) i filozoficzną, przede wszystkim zaś uprawiał spajającą wszystkie formy jego aktywności, docenioną dopiero u schyłku XX wieku „sztukę życia’’. Popełnił samobójstwo na początku II wojny światowej, nazajutrz po agresji sowieckiej na Polskę.
