Jacek Malczewski (1854 Radom - 1929 Kraków), Zatruta studnia, 1906

olej, tektura, 40,5 × 32,5 cm
sygn. i dat. p. d.: „JMalczewski 1906”

na odwrocie stempel firmy Lefranc oraz numer odnoszący się do rozmiaru podobrazia: „9”, numer inwentarzowy ołówkiem: „10” oraz papierowa nalepka inwentarzowa kolekcji, na odwrocie ramy nalepka depozytowa Muzeum Narodowego w Warszawie z numerem „p499/96/1”

Pochodzenie:
– kolekcja prywatna, Polska

Literatura:
– „Jacek i Rafał Malczewscy”, red. Z. Posiadała, Radom 2014
– „Jacek Malczewski znany i nieznany”, Radom 2013
– D. Kudelska, „Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego”, Lublin 2008

Wśród symbolicznych motywów w twórczości Jacka Malczewskiego, do których artysta chętnie powracał, niejednokrotnie poddając je również przeobrażeniom interpretacyjnym, jest temat studni. Pierwsze prace, gdzie motyw ten został przez artystę zawarty odnaleźć możemy w cyklach „Bajki I” (1902) i „Bajki II” (1902–1903). Nie sposób również nie wspomnieć o cyklu „Zatruta studnia” (1905–1906) składającym się z pięciu płócien, które zakupił od artysty kolekcjoner Edward Aleksander Raczyński. W obrazach tych dopatrywano się przede wszystkim wątków martyrologiczno-patriotycznych, na co wskazywały takie atrybuty, jak sybiracki szynel, kajdany, czy też umiejscowienie w pejzażu na drugim planie Kopca Kościuszki. Taki wydźwięk interpretacyjny utrwalony został w wierszu Lucjana Rydla z 1906 roku. Warto jednak spojrzeć na oferowany na aukcji obraz z innej nieco perspektywy, nawiązującej do życia prywatnego artysty. Asumptem do takiego toru interpretacyjnego jest nadanie postaci kobiecej rysów Marii Balowej, muzy i kochanki Malczewskiego. Wiele spośród kompozycji, na których artysta zamieścił motyw studni powstało w okresie rozkwitu miłości oraz intensyfikacji uczuć pomiędzy artystą i znacznie młodszą „Kinią”. (Jacek i Rafał Malczewscy, red. Z. Posiadała, Radom 2014, s. 26). Charakter tej szczególnej relacji oraz związane z nią emocje opisuje Dorota Kudelska: „Spotkanie pięknej Kini Balowej było dla Jacka Malczewskiego szczęściem niezwykłym, choć jak każdy głęboki i długo trwający związek osób o refleksyjnym nastawieniu do świata, przysparzał niepokoju i bólu. Oboje przyjmowali wszelkie obawy, niepewność, wyrzuty sumienia jako naturalne elementy przeżyć, nie dążąc do jakiejkolwiek zmiany stosunków „na zewnątrz swojej miłości. Napięcia z oczywistych powodów powstawały wokół nich – bo mieli rodziny, ale także z powodu dynamiki uczuć między nimi. Od początku ich narastania ani Jacek Malczewski, ani Kinga Balowa nie brali pod uwagę jakichkolwiek zmian w swoich oficjalnych związkach” (D. Kudelska, Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego, Lublin 2008, s. 237). Tak więc Maria Balowa usytuowana w roli strażniczki studni, jawić się może jako swoista femme fatale – zaczerpnięcie ze „źródła wody żywej” daje ukojenie i jednocześnie zadaje ból. Wartym podkreślenia jest również fakt, że tłem dla rozgrywającej się przy studni sceny jest ogród za willą „Pod Matką Boską” w podkrakowskim Zwierzyńcu, gdzie artysta wraz z rodziną mieszkał w latach 1899–1914 (Jacek Malczewski znany i nieznany, Radom 2013, s. 65). Świadczą o tym charakterystyczne schodki z balustradą, które uwiecznione są również na jednej z archiwalnych fotografii rodziny Malczewskich. Odmalowane na płótnie miejsce było niejako przedłużeniem pracowni artysty w plenerze, miejscem odosobnionym, niejako sekretnym i intymnym, gdzie artysta mógł w spokoju oddawać się pracy, bez ciekawskich spojrzeń. Również we wspomnieniach Rafała Malczewskiego możemy odnaleźć opis tego miejsca: „Latem malował [ojciec] często na podwórzu, na które wychodziło się wprost z pracowni. Ponad nim wznosiły się trawiaste zbocza, wysoki parkan dzielił od sąsiadów, strome schodki prowadziły do ogrodu. Ojcu mogły pozować półgołe modelki bez zgorszenia ciekawych tubylców lub też dzieci bawiących się w ogrodzie. Lepiej jednak było nie zbliżać się wówczas do schodków prowadzących w dół na to właśnie podwórko. Ocieniały je krzaki jaśminów, pokrzywy kryjące parkan i potężny białodrzew.” (R. Malczewski, Wspomnienie o Ojcu, [w:] Jacek i Rafał Malczewscy, red. Z. Posiadała, Radom 2014, s. 78). Wizerunek Kini na oferowanym na aukcji obrazie wizualnie bardzo zbliżony jest do portretu, jaki wykonał Malczewski swojej muzie ok. 1904 r. (Dama w fotelu, zbiory Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu) – tak samo upięte są włosy Marii i w tą samą suknię jest przyodziana. Modelki na płótnach Jacka Malczewskiego wielokrotnie przybierały rysy Marii Balowej, wystarczy wymienić chociażby obraz otwierający niejako cykl rogaliński, tj. „Zatruta studnia z chimerą” z 1905 r., na którym Balowa przedstawiona została tyłem do widza, a jej roześmiana twarz ujęta z półprofilu. Twórczość artysty oparta na motywie zatrutej studni zajmowała wielu krytyków i była przyczynkiem do licznych analiz interpretacyjnych. Kompozycje te są poszukiwanymi obiektami na rynku aukcyjnym.