Teodor Axentowicz (1859 Braszów/Rumunia - 1938 Kraków), Portret Sarah Bernhardt w trzecim akcie "Toski", 1888 r.

pastel, płótno, 118 × 88 cm
sygn., dat., opisany wraz z dedykacją p. d.: „a madame Sarah Bernhardt/axento MDCCCLXXXVIII/Paris”

na odwrocie papierowa nalepka: „vente/ Sarah Bernhardt”


Pochodzenie:
– kolekcja Sarah Bernhardt, Francja
– kolekcja Nelly Kaplan i Claude Makovski, Francja
– kolekcja prywatna, Polska
Wystawiany:
– Salon des Beaux-Arts, 1888 r.
Reprodukowany:
– Teodor Axentowicz 1859–1938, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1998, s. 32.

Teodor Axentowicz uzupełniając swoje malarskie studia w 1883 roku przyjeżdża do Paryża, gdzie rozpoczyna naukę w pracowni znanego portrecisty Emila Augusta Carolusa-Durana. Jego nauczyciel wprowadza go w świat śmietanki towarzyskiej, przedstawiając między innymi artyście Cyprianowi Godebskiemu. Axentowicz dzięki tej znajomości poznaje ówczesną elitę intelektualną i artystyczną, z Emilem Zolą, Aleksandrem Daudet`em, Antonim Rubinsteinem na czele.
Paryż zaoferował młodemu artyście nie tylko możliwość dalszego artystycznego kształcenia technicznego u wybitnych artystów, ale sprezentował mu cały wachlarz inspiracji, które Axentowicz chłonął odwiedzając w ciągu dnia liczne galerie i muzea, a wieczorami żywo uczestnicząc w życiu paryskiej cyganerii.
W 1887 roku Axentowicz pojawił się na premierze „Toski”, pióra Victoriena Sardou, wystawionej na deskach teatru Porte St. Martin. W głównej roli wystąpiła słynna Sarah Bernhardt, która swoim występem zachwyciła młodego polskiego artystę. Oczarowany postacią rudowłosej artystki zapragnął namalować jej portret. Sposobność nadążyła się już wkrótce, kiedy to przyjaciel Teodora, pisarz Georges Feydeau przedstawia mu francuską aktorkę. Portret powstaje w pałacu Sarah przy Avenue des Villieres. Tutaj też Axentowicz poznaje śmietankę intelektualnego paryskiego świata – „Przez salon bowiem genialnej artystki przesunęli się wszyscy znakomici ludzie ówczesnej literatury i sztuki. Codziennym gościem był tam Victor Sardou. Przychodził Piotr Lotti, grywał Massenet i Gounod, często bywał Aleksander Dumas syn, Gervais, późniejszy mąż Sary, malarz Bastien Lepage, Clairin, Manet, i tylu, tylu innych. Sara Bernhardt była wówczas u szczytu sławy, a cały Paryż słuchał z zachwytem gry genjalnej artystki.” (Franciszek Klein, „Teodor Axentowicz”, w: „Sztuki Piękne” t. III, 1926/1927, s. 289.)
Pastelowy portret Sarah, wraz z innymi, Axentowicz zaprezentował na Salonie Paryskim – „P. Axentowicz, uczeń szkoły monachijskiej, obecnie osiadły w Paryżu, wystawił cztery portrety: dwa olejne, dwa pastelowe. Z olejnych, jeden-kobiety w czarnej sukni, cokolwiek za wysoko pomieszczony, drugi-piękny portret męzki, wykonany śmiałym pęzlem. Z pastelowych, portret mężczyzny zasługuje też na uwagę. Inny przedstawia Sarah Bernhardt, z włosem barwy złotawej, odrzuconym niby lwia grzywa, obwiniętą w draperyi, zręcznie przysłaniającą jej wychudłą i płaską kibić.” (Seweryna Duchińska, „Listy z Paryża”, w: „Kłosy”, 1888, nr 1195, s. 324). Zarówno te portrety, jak i kolejne, z wizerunkami rudowłosej Sarah (Teodor namalował również olejny portret artystki) zdobyły szerokie uznanie wśród krytyków, torując Axentowiczowi drogę do tytuły znakomitego malarza salonowego.

Sarah Bernhardt (1844–1923) – francuska aktorka, uważana za jedną z najświetlniejszych aktorskich gwiazd w historii światowego teatru przełomu XIX i XX wieku. Ceniona zarówno przez publiczność, jak i dramatopisarzy, była okrzyknięta diwą i jedną z najbardziej pożądanych kobiet świata.
Odtwórczyni wielu wspaniałych kreacji w sztukach, w tym w „Damie kameliowej” Aleksandra Dumasa; „Ruy Blas” Victora Hugo, „Fédora” i „Tosce” Victoriena Sardou. Grała także role męskie, m.in. Hamleta Szekspira. Rostand nazwał ją „królową pozy i księżniczką gestu”, a Hugo chwalił jej „złoty głos”. Występowała na deskach teatrów nie tylko francuskich – uznanie i uwielbienie publiczności zdobywała również w Brazylii, Argentynie, Urugwaju, Chile, Peru, Panamie, Kubie, Meksyku, Teksasie, Nowym Jorku, Anglii, Irlandii i Szkocji. Była jedną z pierwszych wybitnych aktorek, które dokonały nagrań dźwiękowych i zagrały w filmach. Oryginalna uroda Sarah może nie odpowiadała ogólnie obowiązującym kanonom piękna XIX wieku, ale to jeszcze bardziej podsycało zainteresowanie jej osobą. Miała bardzo szczupłą sylwetkę, bladą cerę, charakterystyczne, bujne rude włosy. Jej niezaprzeczalnym atutem był piękny, głęboki głos. Ale to nie dwoją urodą ujmowała. Stwarzała wokół siebie aurę tajemniczości. Przyciągała swoją osobowością, ekscentrycznym, czasem skandalicznym zachowaniem. Szokowała śpiąc w trumnie, uwielbiała egzotyczne zwierzęta, które trzymała w swoim domu. Lubiła być w centrum uwagi, miała wielu kochanków. Po każdym ze spektakli pod jej garderobą zjawiały się tłumy wielbicieli i adoratorów.
Jej wizerunek uwieczniała cała plejada znakomitych artystów. Najsłynniejsze stały się afisze do spektakli z udziałem Bernhardt projektu Alfonsa Muchy. Prace te wyniosły artystę na piedestał, a jego prace stały się symbolem secesji.
„Jest pięć rodzajów aktorek: złe aktorki, przyzwoite aktorki, dobre aktorki, wielkie aktorki – a potem już tylko Sarah Bernhardt.” Mark Twain (cytat z: Arthur Gold, Robert Fitzdale, „The Divine Sarah”, źródło: Deborah G. Felder, „100 kobiet, które miały największy wpływ na dzieje ludzkości”, Warszawa 1998, s. 223.